Ι. ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ : Αλήθειες στις ράχες της Δωρίδας

Χρόνος ανάγνωσης: 13 λεπτά

Η αλήθεια κατάραχα : διολίσθηση στην αναλήθεια*

( «…..daß Wahrheit schon vorausgesetzt wird, sofern überhaupt Dasein ist, M.Heidegger, Sein und  Zeit, Tübingen 2006 (19η), 229)                                

Μια vis atergo – λόγω ορμών και αναγκών των ζώων και των ανθρώπων- δεν επαρκεί για την πλήρωση της ύπαρξης και την  εκτίναξη της αλήθειας στα ύψη: Αίματα  σκόρπισαν τα δόντια του μακελάρη λύκου – ένα νηπενθές και περιπετειώδες ζώο- με το που άρπαξε τη γίδα από το κοπάδι του Νικολάκη. Τότε τρία αναμαλλιασμένα σκυλιά του βοσκού ανασηκώθηκαν με μιας και χορογραφούσαν στα δυο πόδια – καμιά οικειότητα τα ζώα με το Αρνητικό – και ύστερα αλαφιασμένα έτρεξαν καταπάνω στο λύκου. Ακολούθως δυο κοράκια γεύτηκαν τα αίματα και βάψανε τα νύχια τους κατακόκκινα. Με το που ξεδίπλωσε η staccato-κραυγή τα φτερά τους ανέβηκαν, μετέωρα στο σύμπαν τους, – vuelos de la muerte-, ψηλά στη ράχη. Εγώ πετάω μόνο στα όνειρα, στη γη ο κόσμος μου στενεύει ανυπόφορα και δεν χωράει αλήθειες! Από εκεί ψηλά βλέπουν τα πουλιά τον κόσμο μας, με τον αποκλειστικό τους τρόπο. Αυτά κυρίως. Αλλά και όσοι ιδεαλιστές νοιάζονται για αλήθεια και ελευθερία και κυνηγούν την ευτυχία χωρίς οικονομικίστικα κριτήρια. Πως μας βλέπει άραγε ο λύκος;

Ανοίχτηκε τότε αίφνης στη ράχη το «Βιβλίο της φύσης», το δεύτερο μετά τη Βίβλο, τουτέστι μετά το βιβλίο του Θεού(Schaik-Michel 2018,451 κ.εξ.) και τα κοράκια πιάσανε κουβέντα – Voice of humana-με τους αρουραίους της γης, μήπως και ευλογηθεί η αιματοχυσία. Γέμισε η πλαγιά μεταξύ Κερασιάς και Ρόγκια κόκκινα τριαντάφυλλα. Κανένας αιμοσταγής «καιρός» δεν τα αποσπά λάφυρα. Προσωπική μυθολογία θα πείτε, αλλά επιφαινόμενο αυτού του τόπου είναι η ύπαρξή μου και εντοπίζει συνεχώς στη συμβίωση και των τριών έμβιων όντων αλήθεια και ωραιότητα. Όσο κι αν οι Βιοεπιστήμες δοκιμάζουν τον μέχρι τώρα ανθρωπολογικό προβληματισμό και ορισμένες βεβαιότητες-ζωή, πνεύμα, συνείδηση, γλώσσα κ.α.-, επουδενί δεν κλονίζουν την μοναδικότητα του ανθρώπινου προσώπου, του τρόπου ύπαρξής του, σε σχέση   με  τα δύο άλλα έμβια όντα. Συνήχηση στα Ρόγκια: φυτά, ζώα, άνθρωποι. Μόνο που συχνά η αγάπη μας για δύο πρώτα διολισθαίνει στον ανθρωπομορφισμό τους, ενώ η προφανής διαφορετικότητα του δεύτερου πιστώνεται στον θεομορφισμό του.

Αταίριαστο ταίρι, σκέφτηκα προς στιγμή, ετούτη η συνήχηση της ράχης με την ηχώ του Λόρκα, του μάγου του Cante jondo. Αλλά όλα παίζονταν εμπροστά μου ανάμεσα σε δυο ποταμάκια, Λούζες και Κερασιά. Φέρανε τότε σαν σε οπτασία το «τραγουδάκι των τριών ποταμών» εκείνου του μεγάλου ποιητή:

«Ο ποταμός Γουαδαλκιβίρ

 έχει γενειάδα κόκκινη.

Τα δύο ποτάμια της Γρανάδας,

το ένα θρήνος και το άλλο αίμα.

Άι ο έρωτας, που τον πήρε ο αέρας!».

 Μα τι έρωτας! Ακόμα και η γέρικη γκορτσιά της καλύβας μου άνθισε κατακαλόκαιρο και ο χορός των μελισσών θύμιζε Μαινάδες. Το μόνο που έλειπε ήταν τα πολυφωνικά  ηπειρώτικα  τραγούδια από τις «Ισοκράτισσες». Θα αντιλαλούσαν στο Κάτω ρέμα, όπου σμίγουν τα δυο ποταμάκια. Η ράχη ετούτη, λοιπόν, είναι τόπος όπου κυριαρχεί ένας αινιγματικός κύκλος. Αυτός έχει τη δική του διαρκή εσωτερική παράταση του χρόνου στην οποία υπακούουν ακόμα και τα σύννεφα. Οπότε, το «Όταν έρχονται τα σύννεφα» (Μ. Χατζηδάκη, Χαμόγελο της Τζιοκόντα» εύκολα μετεξελίσσεται σε  «Όταν επιστρέφουν τα σύννεφα».

Σόροκας που μας χρειάζεται. Ιδού, μιας και βρεθήκαμε στου Λόρκα τα λημέρια. Δεν υπάρχει σε τούτες τις ράχες, στις σκήτες των παππούδων μας, τίποτα άλλο από ισοπεδωμένες ταράτσες και ένα μελωδικό κενό με όλη την ωραιότητα της απ-ουσίας του. Λείπει ένας ζωγράφος σαν το Σωτήρη να το συνάψει με την άλλη πλευρά της Κερασιάς, όπου ένα εντελώς ισοπεδωμένο, σαν από σεισμό ή πόλεμο, χωριό, γεμάτο με πικρόγλυκες αλήθειες φτώχιας μα και αγνότητας,  φέρνει, τηρουμένων των αναλογιών, στο προσκήνιο  το  χωριό Fuendetodos («Πηγή των πάντων»), κοντά στην Σαραγόζα της Αραγονίας, όπου γεννήθηκε το 1746 ο Francisco de Goya και του επιδαψίλευσε παγκόσμια λάμψη (Paul Ingendaay FAZ 04.11.2020). Που τέτοια τύχη εδώ! Δεν γεννήθηκαν μεγάλοι δημιουργοί, παρά απλοί, δουλευταράδες και λύκοι. Το κενό  που άφησαν πίσω τους ζώα και άνθρωποι δεν προέκυψε από αλληλοφάγωμα, αλλά μάλλον από μεταφυσική ανάγκη αλήθειας: μεταποιείται το κενό σε λειτουργιά-πρόσφορο στην επίσης ρημαγμένη Εκκλησία των Ταξιαρχών. Το χωριό θα το έλεγα,  ζηλεύοντας το Fuendetodos «Πηγή πάσης αλήθειας» (Παλιοχώρι το ξέρουμε). Δεν κρύβω ότι το φιλμ „Land of Dreams“  των Shirin Neshat und Shoza Azari – Ιρανική κινηματογραφική τέχνη στο εξωτερικό- που παρουσιάζει μια γυναίκα σε έρημο λίμνη από αλάτι να ονειρεύεται, ενώ στο αλάτι βρίσκεται νεκρός ο πατέρας της, άγνωστο από πότε, με έβαλε σε πειρασμό να ονομάσω το Παλιοχώρι «Πηγή παντός ονείρου» (V.Lueken FAZ 04.11.2022). Στον ερειπωμένο τοίχο των Ταξιαρχών θα  έφτιαχνα υπό το βλέμμα του Σόροκα και μιμούμενος τον μαγικό γραφίστα D.Bankszys, που έφτιαξε πρόσφατα σε ερειπωμένο τοίχο της Ουκρανίας σε μια πελώρια εικόνα την ήττα και «πτώση» του Πούτιν σε αγώνα τζούντο με ένα πιτσιρικά (Trinas 2022), ένα Αγγελούδι «αναβαίνον», κρατώντας στο ένα χεράκι περιστέρι- επουδενί το κοράκι του Νώε!-  και στο άλλο μια καρδάρα βοσκού γεμάτη με κόκκινα, πασχαλινά αυγά.

Βέβαια καμιά σχέση τα κοράκια με εκείνο τον αετό του Nietzsche, που άρπαξε από το κοπάδι δύο αμνούς και τους έφερε πεσκέσι στον σχεδόν αποθαμένο Ζαρατούστρα-κακέκτυπη ιστορία τροφοδοσίας του Προφήτη Ηλία. Αναίμακτη σ΄ αυτές τις δύο παραλλαγές η πτήση, σαν εκείνη που κάνει το σμάρι από πέρδικες. Μα καμία, επίσης, σχέση με τον αετό, ένα πουλί-εραστή, στο έργο «L Oiseau  Amoureux» (Niki de Saint Phalle), το «υποταγμένο» στους δύσβατους όρους της σύγχρονης τέχνης, σε έκθεση της Zürich (F.Rhan, FAZ 27.11.2022).

Σε ρυθμούς τώρα από το «Όνομα του ρόδου» η στιγμή ετούτη ψηλά στη ράχη αποχρονισμένη: «Όταν οι λίγες ώρες μυστικιστικής ευτυχίας διακόπτονται από ένα αιματηρότατο γεγονός»(Έκο 1985,139). Ή μήπως ταιριάζει καλύτερα η ρήση του Hegel ότι το αληθινό παρόν είναι η αιωνιότητα; (Vieweg 2020,584).Μα, τι λέω, εμείς έχουμε για τέτοιες ώρες τον Παλαμά: «Διαβάτρα στιγμή»! Αυτή που σου αποκαλύπτει την μεγάλη αλήθεια, ότι δηλαδή η δυνατότητα γίνεται πραγματικότητα, για ζώο και για άνθρωπο. Με μια πελώρια διαφορά: Το μέσα- στη- φύση -παρά-φύσιν ζωώδες κυνηγητό της επιβίωσης του ζώου θα αναμετράται εσαεί με την αυθεντική α-λήθεια του μέσα- στη φύση- κατά φύση – υπέρ- φύση ανθρώπινου. Και όποιος αντέξει το δεύτερο σκάνδαλο, μετά από το πρώτο του Σταυρού: ο ίδιος ο Θεός δημιουργεί τον κόσμο, αυτή είναι η πρώτη εκκοσμίκευση. Εκκοσμικεύει την ζωή μας παραχωρώντας αρμοδιότητες, ώστε οι δυνατότητες να γίνονται πραγματικότητες. Κρατώντας πάντα για τον Εαυτό του το δικαίωμα να καθιστά πραγματικότητα ακόμα και την πιο ασύλληπτη α-δυνατότητα (σγκρ. Kaube 2020,433).

Πόσο αληθινότερο θα ήταν τα πάντα, εάν το «μεγάλο μεσημέρι» – μερικοί βέβαια προτιμούμε αντ΄ αυτού Nachtoffizium, το λεγόμενο στα καθ΄ ημάς Μεσονυκτικόν– δεν πιστωνόταν στη στιγμή που ο άνθρωπος στέκεται αναμεσής ζώου και υπερανθρώπου – αυτού του «φαντάσματος»!- αλλά αναμεσής του ζώου και του αγγέλου, ή του ζώου και του εαυτού του. Μήπως αμανεσής του εαυτού του και του εαυτού του; Γιατί είναι προικισμένος με δυνατότητες που τον καθιστούν ικανό να γίνει αυτό που είναι. Τουτέστι ένα ον μεταξύ αλήθειας και ψεύδους, κάτι αδύνατο για ένα ον, όπως το ζώο, που ούτε συγκαταβαίνει, ούτε υπόσχεται. Ζει πάντως κι εκείνο κάτω από ουρανό, σε αέρα, χώμα και ήλιο.  Θέλει θάρρος να το αναγνωρίσεις, αλλά η διακινδύνευσή του είναι «κατά-φύσιν»!  Αυτή μας σώζει από τον εαυτό μας, καθώς είμαστε επιρρεπείς στην αναλήθεια. Και κάτι από το Πλατωνικό «Συμπόσιο» που μας προβληματίζει: Συνιστά όντως η στοργή  του ζώου για τα μικρά του  αντί για ηθικό φαινόμενο, επιθυμία  για αιωνιότητα; (Snell,B., 1981,234). Κανένας δεν «βλέπει» τον άλλον τόσο πολύ, όσο παιδιά και εγγόνια! Ακόμα και οι νάρκισσοι γονείς. Οι όποιοι άλλοι «καλοί» άνθρωποι που βρίσκονται; Είτε στον τάφο, είτε στο ….εξωτερικό!

 Με ψιλοπειραγμένο τον Ramke θα έλεγα: το τριαντάφυλλο σχετίζεται άμεσα με το Θεό, όπως το κοράκι και ο λύκος. Μα και αυτή η πονηρή αλεπού «στο αυτί της» μας κρατάει δεμένους με τα δεινά και τα ωραία του πολιτισμού μας(Ε.Φακίνου). Και η πονηρή λογική ακολουθεί την αλεπού κατά πόδας. Είναι κι αυτή εξ ίσου με την πίστη αβαθής. Όσο κι κόλλησε σε βιοχημικές συντεταγμένες και εντόπισε στο εσωτερικό μας μόνον όργανα και ορμόνες (Harari 2015,288), δηλαδή κάθε άλλο παρά ψυχή, δεν μπορεί να αρνηθεί εύκολα τον εαυτό της, αφού η απιστία ευκολότερα λέγεται από ό,τι όντως είναι. Ψυχή έχει και ο λύκος και το κοράκι και η αλεπού. Η διαφορά μας είναι μόνο ότι δεν ξέρουν πως έχουν. Γι΄ αυτό και δεν χρειάζονται ψυχανάλυση για τα μικρά ή τα μεγάλα της ζωής τους. Έχουν αποδεχθεί αυτό που είναι η ωμή αλήθειά τους, γεγονός που δεν τους προκαλεί κανέναν υπαρξιακό πόνο. Τούτο είναι δυσχερές για τον άνθρωπο, δύσκολα θα μπορούσε να ακολουθήσει το παράδειγμά τους (σγκρ.ό.π.α.,275).

Ας προσέξουμε τον Plessner. Ούτε και το ζώο μπορεί να ακολουθήσει τον άνθρωπο στο άνοιγμα στον κόσμο και στον πολιτισμό, στα έθιμα και σε ρυθμιστικές του βίου αρχές της συμβίωσης, σε ό,τι δηλαδή υπερβαίνει το ζωώδες. Σε ό,τι ελέγχει ένστικτα και προκαλεί απωθήσεις, νεύρωση και εξιδανίκευση γενεών και προσώπων. Αλλά καιροφυλακτεί εδώ ένας κίνδυνος, η αναγωγή του πολιτισμού στην «καταπίεση» ορμών, σε ό,τι ο Freud  έκανε σημαία του. Μια άποψη η οποία, στο όνομα μιας φυσικής πρωταρχικότητας δεσμεύει την ανθρωπινότητα και παραπέμπει την πνευματικότητα στην δεσποτεία  των ορμέμφυτων στοιχείων του και την απωθεί σε  μετα- ή υπερανθρώπινη μορφή της υπόστασής του. Οι Reusseau και Marx είχαν εδώ τη δυνατότητα, ως ουτοπιστές της πρωταρχικής φυσικότητας, να αντλήσουν πλούσιο σκεπτικό, αφού παραβλέπουν τη σχέση του ανθρώπου με τον εαυτό του, την conditio humana.  Μια σχέση που έχει εμφατική αναδείξει η φιλοσοφική ανθρωπολογία (Plessner 1974, 72 κ.εξ.). Η ανάγκη για πολιτισμό είναι προδεδομένη στον άνθρωπο δυναμική, υπερβαίνει τον πρώτο κύκλο των  ικανοποιήσεών του, το ζώο μένει αγκυλωμένο σ΄αυτές. Ο άνθρωπος θέλει να είναι και να ενεργεί, χωρίς να χειραγωγείται από ορμές, εμμέσως άμεσα, μέσα από παρόδους – τέχνη, δίκαιο, γλώσσα, θρησκεία κ.ο.κ- ιθύνει τη ζωή του σε δεύτερο, υψηλότερο και ακατόρθωτο για το ζώο επίπεδο.

*Προδημοσίευση των τεσσάρων πρώτων σελίδων από το όλο κείμενο.

Ο Ι.Ε Θεοδωρόπουλος είναι πρώην Καθηγητής Φιλοσοφίας των Επιστημών                                          της Εκπαίδευσης, μόνιμος κάτοικος Παραλίας Σεργούλας Δωρίδας