“Αν μ΄ αγαπάς κι είν’ όνειρο ποτέ να μην ξυπνήσω”. Από τον “κοινό λόγο” του Ηράκλειτου στον Μάνο Χατζηδάκη

Χρόνος ανάγνωσης: 9 λεπτά

Μάλιστα, γιατί όχι, και λογική και όνειρο. Είμαστε όμως κάποιοι αιωνίως ακοίμητοι, θεϊκοί τιτάνες της παραφοράς. Καθόλου θιασώτες του «κοινού λόγου» ή ωτοακουστές του αινιγματικού ωστικού κύματος του ονείρου. Είμαστε, άραγε, οι κοιμισμένοι που, κατά τον ονειροκρίτη «πατερούλη» Freud, τεμαχίζουν  το όνειρο  χαραμίζοντας την ολότητά του. Είμαστε οι ξύπνιοι, οι οποίοι κατά τον μεγάλο Προσωκρατικό φιλόσοφο Ηράκλειτο ζούμε διαιρώντας λόγια και έργα;

Το αίτιο είναι βαθύτερο γι εκείνον: «Και μολονότι τούτος ο λόγος είναι κοινός, οι άνθρωποι γίνουνται ασύνετοι παντοτινά, και πριν τον ακούσουν, και όταν τον ακούσουν για πρώτη φορά. Γιατί, μολονότι τα πάντα γίνουνται σύμφωνα με τούτο το λόγο, μοιάζουν σα να μην τον γνωρίζουν και καταπιάνουνται με λόγια και έργα τέτοια, που εγώ τώρα θα διηγηθώ, διαιρώντας το καθένα κατά τη φύση του και λέγοντας πώς έχει. Όσο για τους άλλους ανθρώπους, δεν έχουν συναίσθηση των όσων κάνουν στον ξύπνο τους, όπως λησμονούν τα όσα κάνουν όταν κοιμούνται» (μετ. Γ. Σεφέρη).

Εμείς υποστηρίζουμε σε τούτο το σύντομο κείμενο(απόσπασμα από ένα προς έκδοση βιβλίου μας) τη σύμπλευση «κοινού λόγου» και ονειρικού. Είναι το όνειρο αμφιλεγόμενο Σημαντικό ή το αναμφίλεκτο πρόσωπο της  αλήθειας; Προφανώς ισχύουν και τα δύο, κι ας θυμώσει «ο παππούς» Ηράκλειτος.  Αν είσαι τυχερός κι ονειρευτείς, όχι μόνο δεν λησμονείς, αλλά «τα βλέπεις όλα» στην πιο προχωρημένη πραγματική- νοηματική τους έκφανση. Φθάνεις υπό όρους μέχρι το «αμύγδαλο του κόσμου»(Ελύτης).Βλέπουμε στο όνειρο ό,τι αδυνατούμε στο ξύπνιο(Δομήνικος Θεοτοκόπουλος).

Αν είσαι  ωστόσο άτυχος; Ιδού «το πάθημα» της τετράχρονης εγγονής μου Πορφυρίας-Αθανασίας, που μας πληροφορεί με απίστευτη ευκρίνεια: «Με πήρε ο ύπνος και δεν πρόφθασα να ονειρευτώ!». Απίθανος και απρόσμενος αυτός ο ετεροχρονισμός. Ένας ταυτοχρονισμός του μη ταυτόχρονου. Δεν τον περιμένεις από νήπιο, αλλά από Νομπελίστα ποιητή. Μια φράση νηπίου που επιδέχεται μακροσκελές σχόλιο-παρέκβαση, αδύνατη εδώ. Μόνο μια υπενθύμιση θα άξιζε στον «πολιούχο των ονείρων», στον «ξυπνητό ονειρευτή» Robert  Desnos. Ας ληφθεί υπόψη όμως ότι το νήπιο διακρίνει, αλλά δεν διχοτομεί όνειρο και ύπνο. Παραλλαγές, θα λέγαμε,  δύο πασίγνωστων του Ελύτη ακροβασιών.

Από τη μια η φράση «πάνω που ονειρευόμαστε πεθαίνουμε», μετάβαση από την απόλαυση του ονείρου στο θάνατο. Ακόμα δε και η παραλλαγή του στο Παραδοσιακό που μελοποίησε ο Μ. Χατζηδάκης: «Αν  μ΄ αγαπάς κι είν΄ όνειρο, ποτέ να μην ξυπνήσω, γιατί με την αγάπη σου ποθώ να ξεψυχήσω».  Αλλά και από την άλλη, τα γνωστό από τον Ελύτη για πικρό και αδάγκωτο αμύγδαλο του κόσμου, που δεν το βρίσκεις διαφορετικά παρά μόνο αν  «κοιμηθείς μισός έξω απ’ τον ύπνο».

Επιπροσθέτως υπενθυμίζουμε και την γνωστή ποιητική εκδοχή: «Βιάζουμε να κοιμηθώ μη χάσω τ ΄όνειρο». Τι θα λέγατε για μια τολμηρή μας προέκταση; Αναστήθηκα και δεν πρόφθασα να αποθάνω! Μα, και γιατί όχι, ας παραπέμψουμε και σε στίχο του ποιήματος της Anja Kampmann: «Προσπάθεια πέρα ​​από τη θάλασσα»: «Δεν υπάρχει ούτε αρχή ούτε τέλος για όνειρα και κύματα. Ας υποψιαστούμε, λοιπόν, στην σκιά του Ελύτη, ένα νηπιακό σχεδίασμα της Πορφυρίας-Αθανασίας: Το όνειρο προηγείται του ύπνου,/ κι αδύνατον να το προφθάσεις/, παρεχτός και  δεν σε προφθάσει ο ύπνος.

Αλλά χωρίς Θεοδωράκη, Γκάτσο και Γιοβάννα δε γίνεται να προχωρήσουμε τους συλλογισμούς μας: 

Αν θυμηθείς τ’ όνειρό μου…
σε περιμένω να ‘ρθεις
μ’ ένα τραγούδι του δρόμου να ‘ρθεις όνειρό μου
το καλοκαίρι που λάμπει τ’ αστέρι με φως να ντυθείς…

Χρυσό-τρελό όραμα και ευγονίας το άθλημα: παιδιά, τρελοί, μεθυσμένοι, ερωτευμένοι και προπάντων Άγιοι, ομογάλακτοι του «κατ΄όναρ» ειδοποιημένου Ιωσήφ! Να που μπορούμε κάλλιστα να ονειρευόμαστε και  με ανοιχτά  μάτια. Κάποια πουλιά πετούν 11.500 χιλιόμετρα από την Αλάσκα στη Νέα Ζηλανδία και παίρνουν κάπου εν πτήσει  έναν ζωογόνο υπνάκο. Βέβαια για όνειρά τους δεν μάθαμε κάτι! Να, επίσης, από μια άλλη τώρα οπτική, δεν είναι απίθανο ο αποθανών άρτι γερμανός συγγραφέας Walser να έγραψε το 2022 ολόκληρο το βιβλίο του «Το Ονειρικό βιβλίο» («Das Traumbuch») ανακτώντας περιεχόμενο από τις ώρες του ύπνου του! Μόνο Βρώμικες φαντασιώσεις έχουν τα όνειρα; Mα τι να πούμε για τον  Hugo Wolf, ο οποίος το βράδυ πριν κοιμηθεί διάβαζε ένα ποίημα και το πρωί το έκανε τραγούδι;

Αμφιλεγόμενα τα όνειρα, σίγουρα, αλλά μας παρέχουν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να δούμε τόσα και τόσα «Σημαντικά», που αδυνατούμε να τα εντοπίσουμε στο ξύπνιο μας. Λέτε το πιο φιλόξενο  έδαφος του Σημαντικού να είναι το όνειρο; Τόσους Αγίους έχει πληροφορήσει για πολλά συμβάντα αλλά και για το θάνατό τους.

Οι Αρχαίοι; Από τον Πλατωνικό διάλογο Κρίτων η είδηση, όταν το όνειρο ειδοποιεί τον ετοιμοθάνατο:

Αλλά ας κλείσουμε με δύο πασίγνωστους επώνυμους.

Rilke: «Απόλαυση ο ύπνος να ‘σαι κάτω από τόσα βλέφαρα».

Goethte: «Κοιμήσου! Τι άλλο θες πιο πολύ;» («Νυχτερινό τραγούδι»).

Ζωή χωρίς όνειρα- θάλασσα χωρίς αρμύρα. Ζωή χωρίς λογική εξωφρενικός μετεωρισμός.

*Ο Ιωάννης Ε. Θεοδωρόπουλος είναι τέως καθηγητής Φιλοσοφίας των Επιστημών της Εκπαίδευσης. Γεννήθηκε στις 15.11.1949 στη Σεργούλα Φωκίδος. Είναι Πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής (Τμήμα Ιστορικό-Αρχαιολογικό) του Καποδιστριακού Παν/μίου Αθηνών, κάτοχος μεταπτυχιακού-παιδαγωγικού τίτλου ελλήνων εκπαιδευτικών της P.H.Esslingen, παρακολούθησε για 4 εξάμηνα μαθήματα Ιστορίας στο Παν/μιο της Stuttgart και  είναι διδάκτωρ της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών και Επιστημών Συμπεριφοράς (Σχολική Παιδαγωγική) του Πανεπιστημίου της πόλης Tübingen. Ειδικεύτηκε στη Φιλοσοφική Παιδαγωγική. Υπήρξε αναπληρωτής συντονιστής Σχολικών Συμβούλων Δυτικής Ευρώπης, Σύμβουλος Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στο Ελληνικό Γενικό Προξενείο  της πόλης Stuttgart, ελεύθερος επιστημονικός συνεργάτης της P.H. Esslingen, εντεταλμένος διδάσκων στην P.H.Ludwigsburg, επίκουρος και αναπληρωτής καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης, Αντιπρόεδρος του Τμήματος Φ.Κ.Σ και υπεύθυνος του Τομέα της Παιδαγωγικής του ιδίου Τμήματος, καθώς επίσης καθηγητής και Δ/ντης της ΑΣΠΑΙΤΕ/Παράρτημα Πατρών. Έχει συγγράψει πολλά επιστημονικά βιβλία και άρθρα στην ελληνική και γερμανική γλώσσα, έχει μεταφράσει στην ελληνική τέσσερα γερμανικά βιβλία και είναι ιδρυτής και υπεύθυνος του φιλοσοφικού-παιδαγωγικού περιοδικού «Παιδαγωγικός Λόγος». Διαμένει μόνιμα στην Παραλία Σεργούλας, mail:sergoula2 @yahoo.gr, τηλ. 6977317847 και 2634091185