Ο(μη;)κερδοσκοπικός χαρακτήρας Ξένων Πανεπιστημίων

Χρόνος ανάγνωσης: 4 λεπτά

Από τα τέλη Δεκεμβρίου, το υπουργείο Παιδείας έχει ανακοινώσει κάποιες βασικές συνιστώσες του κυοφορούμενου νομοθετήματος για την ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων. Μια βασική συνιστώσα αφορά τον μη κερδοσκοπικό τους χαρακτήρα.                           

Επειδή το άρθρο 16 του Συντάγματος αναφέρει ρητά ότι η τριτοβάθμια εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, η κυβέρνηση μάλλον θεωρεί ότι οι αντιδράσεις από τη θεσμοθέτηση παραρτημάτων ξένων ιδιωτικών πανεπιστημίων θα αμβλυνθούν αν τους αφαιρεθεί η δυνατότητα κερδοφορίας, δίχως βεβαίως το γεγονός αυτό να τα καθιστά λιγότερα ιδιωτικά.

Η προτεινόμενη αυτή κατεύθυνση, ωστόσο, γεννά εύλογα ερωτήματα. Μήπως δεν υπάρχουν μη κερδοσκοπικά πανεπιστήμια που θέλουν να επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους στην Ελλάδα;

Οι πληροφορίες που έρχονται στο φως της δημοσιότητας επιβεβαιώνουν αυτές τις ανησυχίες. Ένας από τους πρώτους φορείς που, σύμφωνα με δημοσιεύματα, ενδιαφέρθηκαν να δημιουργήσουν παράρτημα είναι το κερδοσκοπικό Πανεπιστήμιο Λευκωσίας σε συνεργασία με τη CVC (ιδιωτικό «fund», στο οποίο ανήκουν μεγάλα ιδιωτικά – προφανώς κερδοσκοπικά – νοσοκομεία στη χώρα μας).

Το διττό νομικό κέλυφος που έχει ήδη δημιουργηθεί, με στόχο τη δημιουργία ιατρικής σχολής, προβλέπει έναν βραχίονα παροχής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και έναν βραχίονα διαχείρισης των πανεπιστημιακών εγκαταστάσεων.

Ενδεχομένως, ο πρώτος βραχίονας να είναι, τύποις, μη κερδοσκοπικός (σε συμμόρφωση με τη σχετική νομοθετική επιταγή) και ο δεύτερος κερδοσκοπικός. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η ενοικίαση των χώρων από τον κερδοσκοπικό στον μη κερδοσκοπικό βραχίονα θα αποτελεί το προκάλυμμα για την κάρπωση κερδών από το συγκεκριμένο επιχειρηματικό εγχείρημα.

Με άλλες λέξεις, στο καταβαλλόμενο μίσθωμα είναι πολύ πιθανόν να ενσωματώνεται ένα περιθώριο κέρδους. Βεβαίως, το κέρδος δεν είναι κάτι μεμπτό εν γένει, εκτός αν αφορά υπηρεσίες που κατά νόμον πρέπει να προσφέρονται σε μη κερδοσκοπική βάση.

Μέχρι στιγμής, λοιπόν, η κυβέρνηση έχει δημιουργήσει ένα θολό νομικό καθεστώς. Ενώ είναι γνωστές οι πρωτοβουλίες της CVC με το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας από το περασμένο καλοκαίρι, η κυβέρνηση εξήγγειλε τον Δεκέμβρη ότι η μεταρρύθμιση θα αφορά μη κερδοσκοπικά πανεπιστήμια, δίχως να ανακόψει τις προπαρασκευαστικές ενέργειες των συγκεκριμένων ιδιωτικών κερδοσκοπικών φορέων.

Προφανώς η κυβέρνηση δεν μπορεί να αναλάβει την ευθύνη για ιδιωτικές πρωτοβουλίες, αλλά δεν μπορεί να γίνει και πιστευτό ότι τέτοιες μεγάλες επιχειρηματικές κινήσεις γίνονται χωρίς κάποια αρχική συνεννόηση ή συναντίληψη με κρατικούς φορείς.

Ταυτόχρονα, η κυβέρνηση δεν δείχνει διατεθειμένη να αναμένει την επανεκκίνηση της διαδικασίας αναθεώρησης του Συντάγματος, η οποία όμως μπορεί να ανοίξει πολύ σύντομα, τον Νοέμβρη του 2024.

Αντιθέτως, αναζητεί στο Δίκαιο της ΕΕ ένα αμφισβητούμενο παράθυρο παράκαμψης των πολλαπλών απαγορεύσεων του άρθρου 16, ώστε να νομοθετήσει επί της ουσίας μονομερώς το νέο καθεστώς στην τριτοβάθμια εκπαίδευση – σε αντίθεση, μάλιστα, με την επί σειρά ετών προσέγγιση του κυβερνώντος κόμματος, που επέμενε, και ορθά, στην ανάγκη αναθεώρησης του άρθρου 16.

Με λίγα λόγια, η κυβέρνηση επιλέγει, σε ένα καθεστώς εμφανούς βιασύνης, να νομοθετήσει χωρίς ουσιαστική συζήτηση με την κοινωνία, αλλά σε πιθανή συναντίληψη με επενδυτές που θα ιδρύσουν δήθεν μη κερδοσκοπικά πανεπιστήμια.

Ίσως μια εξήγηση είναι ότι προτίθεται να προκαταλάβει με τετελεσμένα την αναθεώρηση του άρθρου 16, υπονομεύοντας ταυτόχρονα την ουσιαστική, ευρύτερη δημόσια συζήτηση της αναθεώρησης του Συντάγματος, με τα εχέγγυα συναίνεσης που τη συνοδεύουν.

Έτσι, όμως, μετατρέπει τη συζήτηση για τη μορφή που πρέπει να λάβουν τα ιδιωτικά πανεπιστήμια σε διαμάχη για το αν πρέπει να ιδρυθούν επί της αρχής, αυξάνοντας την πόλωση και τις αντιστάσεις σε μια δυνητική μεταρρύθμιση.

Χρόνος πάντως ακόμη υπάρχει για την κυβέρνηση να υπαναχωρήσει και να δείξει μια πιο ειλικρινή μεταρρυθμιστική στάση, που θα προτάσσει τον σεβασμό στη δημοκρατική λειτουργία και διαφάνεια.

* Ο Αλέξης Αρβανίτης είναι επίκουρος καθηγητής Κοινωνικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης με καταγωγή από τη Δωρίδα