Ερντογάν και Πούτιν : Η αναζήτηση του νοήματος

Χρόνος ανάγνωσης: 5 λεπτά

Οι αναλυτές έχουν την τάση να ερμηνεύουν τις γεωπολιτικές εξελίξεις με βάση τη λογική των συμφερόντων.

Γιατί ο Ερντογάν απειλεί καθημερινά την Ελλάδα; Για να ικανοποιήσει το κοινό αίσθημα στην Τουρκία.

Γιατί ο Πούτιν δεν υποχωρεί; Διότι θέλει να διατηρήσει τη θέση του στη ρωσική ηγεσία και να εξυπηρετήσει τον μεγαλοϊδεατισμό του λαού του.

Αλλά η αναζήτηση του νοήματος είναι μάταιη, όπως ήταν το 1914, όπως ήταν το 1939· όπως ήταν σε πολλές, αν όχι σε όλες, τις συγκρούσεις της ιστορίας. Ποιες ήταν οι εύλογες αιτίες του ναζισμού;

Οι ιστορικοί που ακολουθούν ορθολογιστικές σχολές σκέψης αποδίδουν τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο στη συνθήκη των Βερσαλλιών –«ταπεινωτική» για τη Γερμανία (πώς θα έπρεπε να είναι δηλαδή;)– και στην επακόλουθη οικονομική κρίση που ευνόησε τον εθνικοσοσιαλισμό. Ωστόσο, αν δεν είχε υπάρξει ο ίδιος ο Χίτλερ, ένας παράφρων με ζοφερό χάρισμα δημαγωγού, ο πόλεμος δεν θα είχε συμβεί: η ανθρώπινη ιστορία δεν είναι μια τακτοποιημένη σειρά από αίτια και συνέπειες· είναι χαώδης και τυχαία.

Σήμερα ο Πούτιν ενεργεί φονικά και αυτοκαταστροφικά –θα δούμε πόσο μακριά θα φτάσει κι αν πράγματι θα φέρει τον όλεθρο για τον λαό του, για τον εαυτό του και για όλους εμάς. Δεν ενεργεί με βάση συμφέροντα υπό τη στενή έννοια: ακόμα κι αν προσαρτήσει τα εδάφη που διεκδικεί, θα αυξήσει λίγο το εμβαδόν μιας ήδη τεράστιας χώρας και συγχρόνως θα φορτωθεί ένα μεγάλο αντιρωσικό πληθυσμό σε περιοχές ταλαιπωρημένες από τον πόλεμο –θα προσθέσει έναν ακόμα μπελά στο κεφάλι του.

Παρότι έχει ήδη πολλούς μπελάδες –το διεστραμμένο οικονομικό σύστημα στη Ρωσία, τη φτώχεια, τις διαταραγμένες σχέσεις με τη διεθνή κοινότητα– επιμένει σε μια πολεμική περιπέτεια με ανυπολόγιστους κινδύνους και ζημιές. Δεν υπάρχει τίποτα λογικό σε αυτό: η ρωσική ηγεσία αφρίζει εναντίον της Δύσης –αν και για τον αντιδυτισμό αιτίες υπάρχουν, η λύσσα εμπίπτει στο πεδίο της ψυχοπαθολογίας– και μέσα στην παρατεταμένη κρίση νεύρων φοβερίζει ότι θα φτάσει στα άκρα.

Το σύνθημα «Θα σας δείξω εγώ!» είναι επίδειξη μίσους και πολεμικής ετοιμότητας μπροστά σε μια, κατά τη γνώμη του, μαλθακή Δύση, σε ένα τσούρμο θηλυπρεπών ειρηνάκηδων.

Ομοίως, ο Τούρκος πρόεδρος εκδηλώνοντας παρόμοια συμπλέγματα ανωτεροκατωτερότητας –χαρακτηριστικό της Ανατολής– τρίζει τα δόντια στην Ελλάδα, τόσο ως χώρα με μακρύ ιστορικό ρήξεων από την Άλωση μέχρι το 1922, όσο και ως εκπρόσωπο της Ευρώπης στα τουρκικά σύνορα.

Δεν πρόκειται για λόγια που προορίζονται «για εσωτερική κατανάλωση» σύμφωνα με το δημοσιογραφικό κλισέ· πρόκειται για προσωπική, και εθνική –εφόσον η προπαγάνδα οργιάζει– εχθροπάθεια, για μανία καταστροφής.

Το «λογικό» για την Τουρκία θα ήταν να συνεργάζεται ειρηνικά, να προσελκύει επενδύσεις, να μη διοχετεύει πόρους στον στρατό και στα εξοπλιστικά προγράμματα· όμως, δεν κάνει τίποτα λογικό. Το όραμα του Ερντογάν να ηγηθεί το ισλαμικού κόσμου είναι μια τρελή φαντασίωση η υλοποίηση της οποίας παίρνει τον χαρακτήρα του επείγοντος καθώς ο Τούρκος πρόεδρος γερνά και ο καιρός λιγοστεύει.

Ο υπόλοιπος κόσμος προσπαθεί να διατηρήσει στάση λογικής, που, στο πεδίο των διεθνών σχέσεων, φοβάμαι ότι σημαίνει εξυπηρέτηση εθνικών συμφερόντων χωρίς ηθική διάσταση.

Κι εδώ το πράγμα μπερδεύεται: η Κίνα, η Ινδία, η Ουγγαρία, η Τουρκία βρίσκονται πιο κοντά στη Ρωσία του Πούτιν και στον Πούτιν της Ρωσίας παρά στη Δύση. Ο Πούτιν βρίσκεται πιο κοντά στην Τουρκία παρά σ’ εμάς (για την Ορθοδοξία δεν δίνει δεκάρα πέρα από το να τα κάνει πλακάκια με τον Βλαδίμηρο Γκουντιάγεφ ή Κύριλλο) κι αυτό μολονότι η Τουρκία είναι ισλαμική χώρα και μέλος του μισητού ΝΑΤΟ.

Από την πλευρά της, η Τουρκία υπονομεύει τη Συμμαχία: το «λογικό» ως μέλος του ΝΑΤΟ θα ήταν είτε να στηρίζει την επέκτασή του, είτε να είχε προσπαθήσει να την εμποδίσει μέσω των εσωτερικών λειτουργιών και οργάνων. Όσο για τους Γερμανούς είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση λαού ο οποίος κάτω από την επιφάνεια του ορθολογισμού κρύβει ένα διανοητικό και ηθικό αχούρι. Οι Γερμανοί οργανώνουν με φαινομενικά τέλειο τρόπο τους πιο γελοίους παραλογισμούς.

Όλα αυτά, συμπεριλαμβανομένης της στάσης του Ναρέντρα Μόντι στην Ινδία, είναι βεβαίως απόρροια του Ψυχρού Πολέμου. Η Ινδία είχε στενές σχέσεις με την ΕΣΣΔ και σήμερα πάνω από το 60% των εξοπλισμών της είναι ρωσικής προελεύσεως και χρειάζονται τη ρωσική τεχνογνωσία για τη συντήρηση και την αναβάθμισή τους.

Η Τουρκία παραμένει στο ΝΑΤΟ χωρίς να αναγνωρίζει καμιά συγγένεια με τη Δύση –είναι η μοναδική ισλαμική χώρα της Συμμαχίας– και η Ρωσία συμπεριφέρεται ως μια Σοβιετική Ένωση που τρελάθηκε· η δε Κίνα δήθεν διαφοροποιείται τόσο από τη Δύση όσο κι από τη μετα-σοβιετική Ρωσία.

Η λογική σταματάει κάπου εδώ, ενώ αρχίζει το ανθρώπινο θάμβος για τα μεγάλα μεγέθη: όπως πολλοί κομμουνιστές συγκινούνταν μπροστά στην έκταση της Σοβιετικής Ένωσης –«το ένα έκτο της γης!» αναφωνούσαν με δάκρυα στα μάτια– σήμερα συγκινούνται μπροστά στο μέγεθος της εναπομείνασας Ρωσίας του Πούτιν και της Τουρκίας του Ερντογάν: η μυθολογία του ρωσικού μεγαλείου (P?????? ???!) και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εντυπωσιάζουν· τα μεγέθη –όχι τα πραγματικά, αλλά τα αντιληπτά– εμπνέουν δέος· κάτι που δεν εμπνέει η Ελλάδα ιδιαίτερα σε έναν κόσμο που πιστεύει ότι η Δύση φταίει για όλα.

Κι ενώ πράγματι η Δύση κοιτάζει αλλού, το Αϊζερμπαϊτζάν εισβάλλει στην Αρμενία –μια παλιά υπόθεση την οποία το ΝΑΤΟ, που διατηρεί σχέσεις με αμφότερες αυτές τις ευρασιατικές χώρες, θα έπρεπε να έχει διευθετήσει.

Βρισκόμαστε μπροστά σε ανθρώπους, όχι σε νομοτέλειες: σε ανθρώπους παράλογους που δεν μετανιώνουν για τίποτα και που επαναλαμβάνουν τις πιο επιβλαβείς μορφές συμπεριφοράς της ιστορίας τους. Για να πραγματοποιήσει τον μεγάλο Ρωσικό Κόσμο ο Πούτιν θέλει να καταστρέψει το Κίεβο, το λίκνο των Σλάβων· κι ο Ερντογάν θέλει να γυρίσει το ρολόι στην πολιορκία της Βιέννης.

* Η Σώτη Τριανταφύλλου είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος με καταγωγή από Δωρίδα