Δύο-τρία πράγματα για το ΠΑΣΟΚ

Χρόνος ανάγνωσης: 3 λεπτά

Του Κώστα Καρακώτια*

Κάθε χρόνο, την «3η του Σεπτέμβρη», την επέτειο της ίδρυσης του ΠΑΣΟΚ, γίνεται, σχεδόν τελετουργικά, μια αναστοχαστική αναφορά στην ιστορία και στη διαδρομή του κόμματος αυτού. Η αναφορά αυτή έχει ακόμα νόημα διότι το ΠΑΣΟΚ ήταν το κατ’ εξοχήν κόμμα της Μεταπολίτευσης και η αναγκαία ανάγνωση της σημαντικής αυτής περιόδου της ιστορίας της ελληνικής κοινωνίας προϋποθέτει την ανάγνωση και την ερμηνεία του συγκεκριμένου πολιτικού σχηματισμού.

Από ποια σκοπιά όμως και με ποια κριτήρια γίνεται τα τελευταία χρόνια η αποτίμηση του ΠΑΣΟΚ; Εάν προ­έ­χουν τα πο­λι­τι­κά και κοι­νω­νι­κά κριτήρια, δια­κρί­νε­ται αδρά η από­πει­ρα συ­γκρό­τη­σης μιας εγχώριας εκδο­χής ενός σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τι­κού κρά­τους πρό­νοιας. Η συ­νο­λι­κή ανα­βάθ­μι­ση των λαϊ­κών τά­ξε­ων, το Εθνι­κό Σύστη­μα Υγείας και οι άλ­λοι θε­σμοί κοι­νω­νι­κής προστα­σί­ας, η με­γά­λη και πρω­το­πο­ρια­κή με­ταρ­ρύθ­μι­ση του οι­κο­γε­νεια­κού δι­καί­ου, η θε­σμο­θέ­τη­ση των ερ­γα­τι­κών και συνδικαλιστι­κών δι­καιω­μά­των, οι υπο­δο­μές, όπως το με­τρό, το αεροδρό­μιο της Αθή­νας, οι δρό­μοι και η γέ­φυ­ρα Ρίου – Αντι­ρρί­ου, ήταν με­ρι­κά από τα στοι­χεία της.

Αλλά και στον πο­λι­τι­στι­κό και ευ­ρύ­τε­ρα πολι­τι­σμι­κό το­μέα, παρά τα αντι­θέ­τως λε­γό­με­να, η κοινω­νία άνοι­ξε και συγ­χρο­νί­στη­κε περισσότε­ρο με τα ευ­ρω­παϊ­κά δε­δο­μέ­να. Οι εκ­δη­λώ­σεις, για πα­ρά­δειγ­μα, της Αθή­νας – Πολι­τι­στι­κής Πρω­τεύ­ου­σας 1985 ήταν εμβληματικά πρωτοποριακές, ενώ υπήρξε και μια εντυπωσιακή αλλαγή των τρόπων ζωής και των ηθών γενικά.

Εάν, αντίθετα, επιλεγούν αποσπασματικά κάποιες πλευρές της πολιτικής και της ιδεολογίας του ΠΑΣΟΚ και αναδειχθούν αυτές ως κύριες, τότε, εύκολα διατυπώνονται καταγγελτικές απόψεις για λαϊκιστικό κόμμα και σύστημα διακυβέρνησης, για άντρο διαφθοράς, για πελατειακό κράτος. Τέτοιες όψεις στην πολιτική και τη διαδρομή του ΠΑΣΟΚ σαφώς και υπήρξαν, αλλά, εν τέλει, στη διαχρονία της, δεν ήταν τα κυρίαρχα, παρά την εντυπωσιακή προβολή τους. Όσο για τον λαϊκιστικό λόγο, στην πλέον απεχθή έκφρασή του, όπως εκφερόταν από τις σελίδες της «Αυριανής», καλό είναι να αναφέρεται και να στιγματίζεται.

Πρέπει όμως παράλληλα να αναφέρεται και ο τότε λαϊκιστικός λόγος της αντιπολιτευόμενης Νέας Δημοκρατίας και του φιλικού της Τύπου, όχι για λόγους συμψηφισμού, αλλά για να αποδίδεται μια συνολική εικόνα της τότε πολιτικής και ιδεολογικής συγκυρίας. Επιπλέον οι μονοσήμαντες απόψεις για τον λαϊκισμό ως κυρίαρχο στοιχείο της πολιτικής του ΠΑΣΟΚ δεν λαμβάνουν, τεχνηέντως, υπ’ όψιν το γεγονός ότι παρά την οξύ­τα­τη πο­λι­τι­κή και ιδε­ο­λο­γι­κή αντι­πα­ρά­θε­ση της μεταπολιτευτικής περιόδου, με αποκορύφωμα την πολλαπλή κρίση της τελευταίας δεκαετίας, το θεσμικό συνταγματικό οικοδόμημα, που ήταν κυρίως έργο ΠΑΣΟΚ, άντεξε χωρίς να απειληθούν ποτέ οι δη­μο­κρα­τι­κοί κοι­νο­βου­λευ­τι­κοί θεσμοί και οι αστι­κές ελευ­θε­ρί­ες.

Πέρα από τις όποιες ερμηνείες όμως, γεγονός είναι ότι το άλλοτε κραταιό ΠΑΣΟΚ φαντάζει πλέον σαν μια σκιά του εαυτού του. Τι συνέβη όμως και βρίσκεται στην τωρινή δεινή θέση; Το κυριότερο βέβαια συμβάν, που οδήγησε στην κατάρρευσή του, είναι η διάρρηξη των σχέσεων εκπροσώπησης με τις κοινωνικές τάξεις και κατηγορίες που εξέφραζε.

Το ΠΑΣΟΚ υπήρξε θύμα μιας πανουργίας της Ιστορίας. Για να αντιμετωπίσει μετά το 2009 την εκτίναξη του δημόσιου χρέους και των ελλειμμάτων της διαχείρισης της Νέας Δημοκρατίας, αναγκάστηκε ως κυβέρνηση να ανατρέψει όλο το μεταπολιτευτικό σύστημα των μισθών, των κοινωνικοοικονομικών παροχών και των εργασιακών σχέσεων που το ίδιο κυρίως δημιούργησε και να  «πληρώσει» πολιτικά, μόνο αυτό σχεδόν, το κόστος της κρίσης.

Το ΠΑΣΟΚ, και ως ΚΙΝΑΛ σήμερα, είναι πλέον ένα μικρό κόμμα, βαλλόμενο ακόμα πανταχόθεν και ποικιλοτρόπως. Παραδόξως όμως τα νυν και τα πρώην στελέχη του είναι περιζήτητα στην πολιτική αγορά. Γιατί άραγε;

* Ο Κώστας Καρακώτιας είναι νομικός , συγγραφέας, κριτικός βιβλίου και αρθρογράφος σε εφημερίδες