Γνωριμία με τα αρωματικά, φαρμακευτικά φυτά και βότανα της Δωρίδας

Χρόνος ανάγνωσης: 11 λεπτά

Του Δρ. Γεωργίου Ν. Δημητρέλλου*

Στη χώρα μας έχουν καταγραφεί περισσότερα από 6.700 διαφορετικά φυτά, από τα οποία 1800 περίπου, ανήκουν στα αρωματικά και φαρμακευτικά (ΑΦΦ) και περισσότερα από 2000 παρουσιάζουν εμπορικό ενδιαφέρον.

Η Δωρίδα χαρακτηρίζεται από πλούσια χλωρίδα και από μεγάλη ποικιλότητα σε βιοτόπους που αποτελούντα δάση, οι θαμνώνες, τα φρύγανα, τα λιβάδια, οι λόφοι, οι χαράδρες και τα φαράγγια, τα βράχια, οι μικροί κάμποι, τα ποτάμια και ρυάκια, η τεχνητή λίμνη και το δέλτα του Μόρνου, τα μικρά και μεγάλα νησιά με σημαντικούς μικρούς υγροτοπικούς σχηματισμούς, οι αμμώδεις παραλίες και βραχώδεις ακτές. Αυτοί οι βιότοποι που συγκροτούν μωσαϊκά τοπία και εντυπωσιάζουν τον επισκέπτη όλες τις εποχές του χρόνου, είναι βοτανικοί παράδεισοι και αποτελούν φαρμακεία της φύσης στην περιοχή.

Από τα παράλια μέχρι τις υψηλότερες κορυφές των βουνών της, φυτρώνουν περισσότερα από 1000 αυτοφυή φυτά, από τα οποία 500(50%) ανήκουν στα αρωματικά- φαρμακευτικά φυτά (ΑΦΦ) και βότανα.

Αρωματικά φυτά είναι τα φυτά που αποδίδουν άρωμα το οποίο οφείλεται στις   πτητικές ενώσεις τους, ενώ φαρμακευτικά είναι αυτά που παράγουν χημικές ενώσεις με θεραπευτικές δράσεις για τον άνθρωπο. Τα αρωματικά φυτά είναι και φαρμακευτικά. Μερικά όμως από τα φαρμακευτικά φυτά δεν είναι και αρωματικά.

Βότανα: είναι τα φυτά που με την ευρεία έννοια έχουν ευεργετική δράση στον άνθρωπο.

Η χρήση των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών έχει τις ρίζες της στους προϊστορικούς χρόνους. Τα φαρμακευτικά σκευάσματα ήταν φυτικής προέλευσης. Η θεραπευτική αγωγή του Ιπποκράτη (460-370 π.Χ.) ο οποίος θεωρείται θεμελιωτής της επιστημονικής ιατρικής βασίζεται κατά μεγάλο μέρος στη χρήση των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών.

Τα βότανα αποτελούν σημαντικό κομμάτι της ζωής μας εδώ και χιλιάδες χρόνια. Μας τονώνουν και μας αναζωογονούν, μας ηρεμούν και μας ξεκουράζουν, απαλύνουν τον πόνο μας, μας γιατρεύουν, μας ομορφαίνουν, νοστιμίζουν τα φαγητά μας, και μας συντροφεύουν μαζί με τις αναμνήσεις, τα ήθη και τις παραδόσεις μας.

Είναι πράγματι ενδιαφέρον πως ένα φύλο, ένα λουλούδι ή μια ρίζα μπορεί να γιατρέψει ή τουλάχιστον να ανακουφίσει από μια αρρώστια ή από οργανικές διαταραχές.

Η χρήση των ΑΦΦ με τα αντιοξειδωτικά τους ενισχύουν το ανοσοποιητικό μας σύστημα και δημιουργούν μια ασπίδα για την καλή μας υγεία.

Γνωστά αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά της περιοχής είναι

• η αψιθιά (Artemisia vulgaris L.),
• η βαλεριάνα (Valeriana spp.),
• το βαλσαμόχορτο (Hypericum perforatum L.),
• το θυμάρι (Thymus capitatus (L.) Hoff. &Link.),
• η καμφορά (Nepeta spruneri Boiss.),
• η λυγαριά (Vitex agnus- castus L.),
• το μελισσόχορτο (Melissa officinalis L.),
• η μέντα (Mentha longifolia L.),
• το σαλέπι (Orchis spp.),
• το τρελόχορτο (Helleborus cyclophyllus L.),
• το φασκόμηλο (Salvia sclarea L.),κ.ά.

Στη χλωρίδα της περιοχής μας περιλαμβάνονται και φυτά που ανήκουν στα αρτύσιμα βότανα και μπαχαρικά, σ’αυτά που χρησιμοποιούνται στην παρασκευή του Αγίου Μύρου, στα καλλωπιστικά, σ’αυτά που συνδέονται με μυθολογικές δοξασίες, που αποτελούν μνημεία της φύσης, που είναι τοξικά-δηλητηριώδη ή που είναι τοπικά ενδημικά (Arenaria gionae Gustavson και Potentilla kionaea Halacsy), δηλ. φύονται μόνο στο Όρος Γκιώνα και πουθενά αλλού στον πλανήτη μας, είδη σπάνια, απειλούμενα, προστατευόμενα, κ.ά.

Τον τελευταίο καιρό παρατηρείται μια ληστρική και παράνομη συλλογή βοτάνων τα οποία πωλούνται και εξάγονται στο εξωτερικό.

Οι ντόπιοι κάτοικοι που χρησιμοποιούν τα ΑΦΦ έχουν συχνά μια πλούσια και μοναδική γνώση των πόρων που οι ίδιοι είναι πολύ σημαντικό να διατηρήσουν. Από παλιά συλλέγουν αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά, προσέχοντας να μη τα καταστρέψουν, ενώ πάντα αφήνουν κάποια φυτά και βλαστούς για να δώσουν σπέρματα ώστε να υπάρχουν και τις επόμενες χρονιές, διατηρώντας μια ισορροπία στη φύση. Αυτή η ισορροπία έχει χαθεί καθώς οργανωμένες ομάδες έχοντας γνώση της παράνομης πράξης τους, μαζεύουν στα γρήγορα τα φυτά, τα ξεριζώνουν και αδιαφορούν για το μέλλον.

Η τοπική κοινωνία μπορεί να αποτρέψει την παράνομη συλλογή, την υποβάθμιση και καταστροφή των ΑΦΦ και βοτάνων.

Τα ΑΦΦ και βοτάνια είναι μια ανεκτίμητη φυσική κληρονομιά που χρέος μας είναι να τη γνωρίσουμε και να κατανοήσουμε την αξία και σημασία της, μέσα από ένα πλαίσιο δράσεων γνωριμίας, καταγραφής, αξιολόγησης, ανάδειξης, προστασίας αλλά και αξιοποίησης με βιολογική καλλιέργεια.

Η γνωριμία μας με τα ΑΦΦ και βότανα μπορεί να επιτευχθεί μέσα από την εφημερίδα μας, με ενημερωτικές εκδηλώσεις, με περιπάτους σε ειδικές διαδρομές-μονοπάτια και με την συμμετοχή μου, με την έκδοση ενημερωτικού οδηγού με τα ΑΦΦ της Δωρίδας που θα περιλαμβάνει: περιγραφή των φυτών προσιτή στο ευρύ κοινό, βιότοποι που απαντούν τα φυτά, επιστημονική και τοπική ονομασία, ιδιότητες, χρήσεις, εφαρμογές, καθεστώτα προστασίας, πιέσεις και απειλές, προτάσεις διαχείρισης των βιοτόπων τους, δυνατότητες καλλιέργειας, κ.ά.

* Δρ. Γεώργιος Ν. Δημητρέλλος, Ε.ΔΙ.Π., Τομέας Βιολογίας φυτών, Τμήμα Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών (E-mail: dimitrg@upatras.gr), με καταγωγή από Γρηγορίτικα Ευπαλίου & Ναυπακτίας

** Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο τελευταίο τεύχος της εφημερίδας “ΤΟ ΕΥΠΑΛΙΟ”