Είκοσι χρόνια χωρίς Ανδρέα Παπανδρέου

Του Νίκου Φελέκη

Σαν σήμερα 5 Φεβρουαρίου  γεννήθηκε ο Ανδρέας Παπανδρέου και πριν από 20 χρόνια έφυγε από τη ζωή.  Ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ γεννήθηκε το 1919 και πέθανε το 1996.

Κυβέρνησε τη χώρα για 11 χρόνια και σε έρευνα της εφημερίδας ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ το 2007, η πρώτη κυβέρνησή του (1981) αναδείχθηκε η καλύτερη της Μεταπολίτευσης και ο ίδιος ο σημαντικότερος πρωθυπουργός της περιόδου.

Ομοίως, σε δημοσκόπηση για την εφημερίδα Real News το 2010 και σε έρευνα της εταιρείας ALCO το 2013, ψηφίσθηκε ως ο καλύτερος πρωθυπουργός μετά το 1974.

Οι γνώμες για την προσωπικότητα και το έργο του διχάζονται, όμως όλοι αναγνωρίζουν ότι, ο Ανδρέας μαζί με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή είναι οι πολιτικοί που διαμόρφωσαν τη μεταπολιτευτική Ελλάδα.

Όμως ο καλύτερος έπαινος ήταν ίσως αυτός της Μάργκαρετ Θάτσερ… “Δεν τον συμπάθησα, αλλά ποτέ δεν έφυγε από Διάσκεψη Κορυφής της ΕΟΚ, χωρίς να πάρει κάτι για τη χώρα του” είχε πει η γνωστή και ως “σιδηρά κυρία” συντηρητική πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας, που ήταν πολέμιος του κράτους πρόνοιας και των παροχών στις χώρες του Νότου και τη δεκαετία του ’80 είχε συγκρουστεί πολλές φορές με τον Ανδρέα.

Σήμερα δεν θέλω να κάνω κάποια ιστορική και πολιτική αποτίμηση του Ανδρέα, αλλά να αναφερθώ σε δύο “προφητείες” του. Και οι δύο για την Ευρώπη.

Η πρώτη έγινε τον Ιούλιο του 1992, με ομιλία του στη Βουλή όταν ήρθε προς κύρωση η συμφωνία του Μάαστριχτ, συμφωνία που οδήγησε στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση της Ευρώπης και στο ευρώ.

Η δεύτερη τον Ιούνιο του 1995 σε συνέντευξη τύπου μετά τη Σύνοδο Κορυφής των Καννών. Σημειώνω πως η σύνοδος των Καννών υπήρξε μια κομβική στιγμή της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας γιατί δρομολόγησε, ουσιαστικά, την Ευρώπη των δυο ταχυτήτων και επισημοποίησε την πολιτική κυριαρχία της Γερμανίας έναντι των εταίρων της.

“Πορευόμαστε προς μια ευρωπαϊκή Γερμανία, ή προς μια Γερμανική Ευρώπη;” αναρωτιέται ο Ανδρέας στη διάρκεια της συζήτησης στη Βουλή και συμπληρώνει “…ήδη προβλέπονται, έστω και αν δεν ομολογούνται, δύο ταχύτητες στην Ενωμένη Ευρώπη, ιδιαίτερα αν λάβουμε υπόψη μας το τεράστιο κοινωνικό κόστος και τις εκρηκτικές κοινωνικές καταστάσεις, τις οποίες θα αντιμετωπίζουμε σε αυτήν την πορεία, τουλάχιστον για τις χώρες του Νότου… Θα πρέπει ο έλληνας πολίτης να ξέρει τι να περιμένει στο τέλος της πορείας, αλλά και τι θα έχει καταβάλει για να φθάσει στο τέρμα αυτής της δύσκολης και άνισης πορείας… Σοβεί πάντα η σύγκρουση βορρά και νότου και αυτό γιατί η ενιαία αγορά στην απουσία μιας άλλης πολιτικής σύγκλισης και συνοχής πολύ υψηλότερου επιπέδου, οξύνει τις αντιθέσεις, οξύνει τις ανισότητες”…

Τι άλλο να πει ο άνθρωπος και μάλιστα πριν από 23 χρόνια.

Και τρία χρόνια μετά στις Κάννες, σε ρόλο πολιτικού Κάλχα, αποφαίνεται, λες και ήξερε αυτά που θα μας συμβούν με τα μνημόνια: “…Βρίσκω ότι πάμε σ ένα είδος συρρίκνωσης της εθνικής δύναμης αλλά όχι στο βωμό μιας συλλογικής δημοκρατικής διαδικασίας. Στο βωμό των κρίσεων και των συμφερόντων. Συμφερόντων, το λέγω ρητά,… δεν θέλω ν’ αποκαλύψω ονόματα. Σας λέγω όμως ότι εδώ υπάρχει σαφές σχέδιο για τη μηδενοποίηση των εθνικών κυβερνήσεων οι οποίες δεν θα μπορούν να παίξουν δημοκρατικά αποτελεσματικό ρόλο, αλλά θα υπόκεινται στις κατευθύνσεις που μας δίνει το διευθυντήριο…”. Στη θέση του διευθυντηρίου βάλτε την τρόϊκα και είστε μέσα.

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ: Εξυπακούεται πως διάλεξα τις δύο αυτές στιγμές του Ανδρέα επειδή αυτές συνδέονται με τα όσα σήμερα βρίσκονται στην επικαιρότητα και καλείται να διαχειριστεί η κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα. Σχόλιο για τα τεκταινόμενα σήμερα δεν θέλω να κάνω. Κανένα. Ούτε συγκρίσεις. Μια προτροπή μόνο: Όσοι θέλετε ανάψτε ένα κερί στη μνήμη του Ανδρέα. Έτσι για την ψυχή του. Και την ψυχή μας… 

Ο Ανδρέας και οι «κατασκευασμένοι»
άρθρο του Τηλέμαχου Χυτήρη *

Τον Ιούνιο του 1995, έναν χρόνο ακριβώς πριν από τον θάνατο του Ανδρέα Παπανδρέου, βρισκόμασταν στις Κάννες στη Σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (17.6.95).

Στη διάρκεια των εργασιών της πρώτης ημέρας, ο Πρωθυπουργός με ειδοποίησε να μπω στην αίθουσα συνεδριάσεων. Το διάστημα που κάθισα μέσα παρακολούθησα τις παρεμβάσεις των πρωθυπουργών.

Παρατήρησα ότι όταν μίλαγαν οι συνάδελφοί τους δεν τους έδιναν και ιδιαίτερη σημασία, κάτι σημείωναν ή ψιθύριζαν με τον υπουργό τους, των Εξωτερικών, που καθόταν δίπλα τους. Οταν όμως πήρε τον λόγο ο Παπανδρέου, τότε όλοι σαν να έλαβαν μια αόρατη εντολή, παράτησαν ψιθύρους και μολύβια και παρακολούθησαν με κατάνυξη τον ομιλητή.

Στο τέλος της παρέμβασης, του ανέφερα την παρατήρησή μου και την εντύπωση που μου προκάλεσε. Τότε ο Ανδρέας μού είπε κοφτά: «Μην αυταπατάσαι, δεν ακούν τι λέω, παρακολουθούν πόσο αντέχω ακόμα. Ολα τελειώσανε!». Και συμπλήρωσε με ένα χαμόγελο: «Είμαι ο τελευταίος των Μοϊκανών»!

Η αντίδρασή του αυτή με εντυπωσίασε όχι μόνο για την πολιτική, αλλά και την προσωπική χροιά της (ήταν ήδη πολύ καταβεβλημένος). Το ίδιο βράδυ τού ζήτησα να μου εξηγήσει τι εννοούσε ακριβώς. «Αλλάζουν όλα», μου είπε, «τα οικονομικά κέντρα πήραν το πάνω χέρι, τέλειωσαν με τον κομμουνισμό και τώρα τελειώνουν και με τον σοσιαλισμό!».

Κι όταν αυθορμήτως ρώτησα μα οι πολιτικοί δεν θα αντιδράσουν; απάντησε έντονα: «Ποιοι πολιτικοί; Αυτοί δεν θα υπάρχουν. Θα είναι κατασκευασμένοι»!

Στο τέλος της Συνόδου στη συνέντευξη στους δημοσιογράφους μίλησε έξω από τα δόντια και άφησε να εννοηθούν πολλά για το μέλλον της Ευρώπης που δυστυχώς τα ζούμε σήμερα.

Στο αεροπλάνο της επιστροφής, του ξανάνοιξα τη συζήτηση ρωτώντας τον: εμείς στην Ελλάδα τι θα κάνουμε στη νέα κατάσταση που προδιαγράφεται; «Η Ελλάδα δεν έχει άλλον δρόμο», απάντησε, «παρά να επιδιώξει το ταχύτερο να μπει στην ΟΝΕ».

Τα επόμενα χρόνια, με πρωθυπουργό τον Σημίτη, ολοκληρώθηκε η ένταξή μας στην ευρωζώνη. Το 2003 διεξήγαμε με επιτυχία τη Σύνοδο Κορυφής στη Χαλκιδική.

Είχαμε έτσι την ευκαιρία να γνωρίσουμε από κοντά αρκετούς νέους πρωθυπουργούς από τη Δυτική και την Ανατολική Ευρώπη, πολλά κράτη της οποίας είχαν γίνει νέα μέλη της Ενωσης. Από πολλούς έλειπε μόνο το καρτελάκι στο μέτωπο «Made in…». Αδεια κοστούμια! Θυμήθηκα το «κατασκευασμένοι» του διεισδυτικότερου πολιτικού αναλυτή, που ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου. Τον θυμόμαστε και σήμερα 20 χρόνια από τον θάνατό του.»

* Ο Τηλέμαχος Χυτήρης είναι πρώην υπουργός  και τότε Κυβερνητικός Εκπρόσωπος